Rechtspraak gaat in de eerste plaats over de individuele rechtszaak. Maar wat zeggen al die zaken bij elkaar?

In dit hoofdstuk een overzicht van het aantal rechtszaken en bijzondere ontwikkelingen in detail. En wie zijn de mensen van de Rechtspraak die zich elke dag inzetten om al die zaken in goede banen te leiden?

Na jaren van daling zien we dit jaar een (zeer lichte) stijging van het aantal rechtszaken. In 2019 kwamen bijna 1,54 miljoen zaken binnen bij de gerechten, een kleine 20.000 zaken meer dan in 2018.

Voor de meeste rechtsgebieden was het aantal ingekomen zaken in 2019 ongeveer gelijk aan 2018. Bij strafzaken bij de rechtbanken zagen we een lichte toename van 3 procent. Het aantal vreemdelingenzaken bij rechtbanken nam fors toe met 23 procent. Zaken aangebracht bij de Centrale raad van beroep (CRvB) en het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb) namen met 22 procent juist fors af. Opvallend waren ook de afname van het aantal Mulderzaken (verkeersboetes) bij de rechtbanken en het de toename van belastingzaken bij de gerechtshoven. De stijging in die laatste categorie zaken komt onder meer omdat er in 2019 veel meer BPM-zaken zijn aangebracht, waarvan ruim 600 door eenzelfde bedrijf.

Er zijn allerlei soorten rechtszaken. Dit jaar tonen we bij 3 categorieën de ontwikkelingen in detail: BOPZ-zaken, scheidingszaken en tbs-opleggingen.

Een relatief groot aantal familiezaken wordt aan de rechter voorgelegd, bijvoorbeeld zaken over bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen. Het aantal BOPZ-zaken bij de rechtbanken is in de periode 2015-2019 gestegen met ongeveer 25 procent.

Een andere grote groep familiezaken zijn de scheidingszaken. Dit aantal zaken is is in de periode 2015-2019 licht afgenomen, alhoewel er in 2019 weer een lichte stijging is te zien.

Naast een straf kan de strafrechter ook een maatregelen opleggen. De tbs-maatregel is een behandelmaatregel voor iemand die een misdrijf heeft gepleegd terwijl hij leed aan een ernstige stoornis of een gebrekkige ontwikkeling heeft doorgemaakt. Er zijn 2 varianten: tbs met bevel tot verpleging, waarbij de tbs-gestelde in een kliniek wordt geplaatst, en tbs met voorwaarden. De verdachte moet zich dan aan een aantal voorwaarden houden, zoals stoppen met drugsgebruik.

Het aantal keer dat een tbs-maatregel is opgelegd steeg tussen 2015 en 2018, maar in 2019 was er een lichte daling.

Niet alleen de feitelijke uitspraak van een rechter is van belang voor rechtzoekenden en de samenleving. Ook hoe lang het duurt voor de uitspraak er is en hoe begrijpelijk hij is opgeschreven bepaalt het effect van de beslissing.

Doorlooptijd gaat over hoe lang de behandeling van een rechtszaak van het begin tot het eind duurt. In de afgelopen 5 jaar is de gemiddelde duur van rechtszaken bij de rechtbanken afgenomen met 7 procent en bij de gerechtshoven toegenomen met 8 procent. Er zijn normen geformuleerd voor de duur van rechtszaken. De rechtbanken voldeden in 2019 voor 92 procent aan deze norm, gerechtshoven 66 procent.

In de strafrechtspraak moet minimaal de helft van alle vonnissen volgens de Promis-methode zijn opgesteld. Een Promis-uitspraak is een uitspraak waarin de beslissing in duidelijk Nederlands beschreven is en op een begrijpelijke manier wordt gemotiveerd.

Wie betrokken is bij een rechtszaak en goede redenen heeft om te denken dat de rechter een zaak niet onpartijdig kan beoordelen, kan vragen deze rechter te laten vervangen door een andere. We noemen dat een verzoek tot wraking. Slechts een gering deel van de wrakingsverzoeken wordt daadwerkelijk gehonoreerd, gemiddeld over de laatste 5 jaar rond de 3 à 4 procent per jaar.

Elke dag zetten meer dan tienduizend mensen binnen onze organisatie zich in voor een rechtvaardige samenleving. Zij zijn het kapitaal van de Rechtspraak.

Het personeel van de Rechtspraak bestaat uit rechterlijke ambtenaren (rechters en raadsheren) en gerechtsambtenaren (juridische ondersteuning, administratie, bedrijfsvoering).

In de afgelopen 5 jaar is het aantal mensen dat direct betrokken is bij het primair proces (het rechtspreken) toegenomen. Hierdoor is de Rechtspraak beter in staat de werkdruk te verlagen en om te werken conform de professionele standaarden.

Er zijn meer vrouwelijke dan mannelijke rechters. Vanaf 60 jaar zijn mannen in de meerderheid. In 2019 waren er ook meer vrouwelijke raadsheren dan mannelijke. Dit is een trendbreuk ten opzichte van voorgaande jaren. Bij de rechtbanken waren in 2019 meer vrouwelijke dan mannelijke presidenten (7 om 4). Bij de gerechtshoven en bijzondere colleges zijn er juist meer mannelijke dan vrouwelijke presidenten (5 om 1).

Een deel van onze cijfers zijn te downloaden als open data-sets in csv-formaat.

• Instroom- en productieontwikkeling
• Aantal afgehandelde zaken
• Gemiddelde doorlooptijd van procedures bij rechtbanken en gerechtshoven
• Gemiddelde doorlooptijd van procedures bij CBb en CRvB